< sve vesti
Da li nivoi GFAP proteina u krvi mogu da predvide progresiju bolesti u RRMS?
20. oktobar 2023.
Postoji stalna potreba da se pronađu specifični biomarkeri u tretmanu relapsno-remitentne multiple skleroze (RRMS) koji prate: neuroinflamaciju, neurodegeneraciju, odgovor na primenjenu terapiju i progresiju bolesti uprkos primenjenoj terapiji.
MS je uzrokovana izmenjenim inflamatornim odgovorom koji oštećuje delove centralnog nervnog sistema (CNS-a), što podrazumeva mozak i kičmenu moždinu. Većini pacijenata se u startu dijagnostikuje relapsno remitentna forma bolesti (RRMS), obeležena relapsima tj. naglim pogoršanjem simptoma, nakon čega slede periodi remisije kada simptomi potpuno ili nepotpuno regrediraju.
Relapsna aktivnost često pogoršava invaliditet ali simptomi pacijenata mogu progredirati i bez novih relapsa, čak i ako se leče terapijama visoke efikasnosti (DMT). Ovaj oblik pogoršanja invaliditeta se naziva progresija nezavisna od aktivnosti relapsa (PIRA) ili takozvana tiha progresija bolesti.
Kliničarima je izazov da predvide PIRA, kod lečenih pacijenata sa RRMS-om, upravo zbog nedostatka biomarkera specifičnih za progresiju.
Magnetna rezonanca (MRI) je predložena kao alat za praćenje PIRA merenjem atrofije mozga tj. smanjenja njegove zapremine, ispod onoga što se obično registruje kao prirodni proces starenja. Biomarkeri iz krvi su alternativa magnetnoj rezonanci jer nude praktičniji pristup.
Dok se promena zapremine moždanih komora može koristiti kao MRI biomarker za neurodegeneraciju i progresiju MS, GFAP (glijalni fibrilarni kiseli protein) test iz krvi može biti manje invazivan i pogodniji način za procenu ove promene.
GFAP je protein koji obezbeđuje strukturu astrocitima, sastavni je deo astroglijalnog citoskeleta i ne može se naći van CNS-a. Povišeni nivoi GFAP u krvi su povezani sa oštećenjem nerava i atrofijom mozga kod RRMS-e i SPMS-e (sekundarno progresivne MS).
U avgustu 2023. je u časopisu Multiple Sclerosis Journal objavljena studija „Serum glial fibrillary acidic protein in natalizumab-treated relapsing-remitting multiple sclerosis: An alternative to neurofilament light”.
Cilj pomenute studije je bio da se proceni vrednost serumskog glijalnog fibrilarnog kiselog proteina (sGFAP) kao biomarkera za: kliničku progresiju bolesti i merenje zapremine mozga kod pacijenata sa RRMS lečenih natalizumabom.
U studiji je učestvovalo 88 pacijenata.
Studija pokazuje da su nivoi GFAP proteina u krvi markeri oštećenja potpornih nervnih ćelija i udruženi su sa povećanjem broja lezija CNS-a kao i progresije atrofijske komponente bolesti što se meri volumenom moždanih komora.
Holandski naučnici koji su sproveli ovu studiju su zapravo hteli da utvrde da li ovaj protein može poslužiti kao biomarker PIRA-e. Uzorci krvi su prikupljani pre i nakon što su pacijenti primili natalizumab.
Učesnici, od kojih su 75% bile žene (n=66) i 25% muškarci (n=22), podvrgnuti su MRI praćenju da bi se verifikovale lezije i da bi se izmerila zapremina mozga. Kao komparator, koristio se serumski nalaz za laki lanac neurofilamenta (NfL), dobro utvrđen biomarker oštećenja nerava kod MS.
Nezavisno od lečenja, skoro polovina pacijenata (47,7%) pokazala je značajnu progresiju invaliditeta tokom praćenja - definisano kao povećanje skora na proširenoj skali statusa invaliditeta (EDSS) ili kroz značajno pogoršanje funkcije gornjih ekstremiteta ili funkcije hodanja.
Pre započinjanja lečenja, pacijenti sa aktivnim lezijama na MRI imali su upadljivo više serumske nivoe GFAP. Sa natalizumabom, nivoi GFAP-a su značajno opali nakon 3 meseca i ostali su stabilni nakon toga čak i kod onih pacijenata kod kojih je zabeležena progresija bolesti.
Sa druge strane, nivoi GFAP mereni na početku lečenja (osnovna vrednost) i tokom dvogodišnjeg praćenja nisu pokazali značajnu razliku u nivoima GFAP kod pacijenata koji su imali progresiju bolesti u odnosu na one koji nisu imali progresiju bolesti.
Ovaj nalaz je potvrđen i nakon što su iz razmatranja isključeni pacijenti sa relapsima ili registrovanom MR aktivnošću, godinu dana po započinjanju lečenja.
U MRI merenjima, viši nivo proteina GFAP tokom vremena bili su povezani sa većom zapreminom lezija a nakon prilagođavanja i korekcije varijabli starosti, pola i trajanja MS. Pored toga, nivoi GFAP-a mereni na početku i 12 meseci kasnije bili su praćeni sa godišnjom promenom u zapremini atrofijske komponente.
Kao i GFAP, NfL se značajno smanjio u prva 3 meseca lečenja, ali je nastavio da opada do godinu dana, pre nego što su se njegovi nivoi stabilizovali. Tokom vremena nisu primećene razlike u nivoima NfL između pacijenata sa progresijom bolesti i onih kod kojih nije zabeležena progresija. Osnovni nivoi GFAP-a su značajno korelirali sa NfL, a veći osnovni nivoi NfL-a su takođe bili povezani sa prisustvom aktivnih inflamatornih lezija.
Za razliku od GFAP-a, nivoi NfL na početku i nakon 12 meseci nisu bili u vezi sa promenom zapremine lezija, celog mozga ili komornog sistema.
Ovi rezultati sugerišu ulogu sGFAP-a kao alata za procenu zapaljenske komponente aktivnosti bolesti, terapijskog odgovora kao i radiološke progresije, ali ne pružaju dokaze za njegovu upotrebu kao biomarkera za predviđanje i praćenje kliničke progresije u RRMS-u.
Potreba za pronalaženjem specifičnih biomarkera, koji bi služili za procenu progresije u RRMS, i dalje postoji.
Dr Lorand Sakalaš, neurolog
Klinika za neurologiju
UKCV
Reference:
1. Wessels MH, Van Lierop ZY, Noteboom S, Strijbis EM, Heijst JA, Van Kempen ZL, Moraal B et al.
Serum glial fibrillary acidic protein in natalizumab-treated relapsing-remitting multiple sclerosis: An alternative to neurofilament light. Mult Scler. 2023 Sep;29(10):1229-1239. doi: 10.1177/13524585231188625. Epub 2023 Aug 2. PMID: 37530045; PMCID: PMC10503252
2. J. Žurek, in Essentials of Neuroanesthesia, „Biomarkers in Traumatic Brain Injury“, chapter 33, March 2017.